Krytyka

Niniejszy tom jest kolejnym zbiorem studiów na temat fantastyki i problemów związanych z jej badaniem opracowanym przez literaturoznawców z Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej. Autorzy poszczególnych artykułów zajmują się tu analizą tekstów literatury i kultury albo mało znanych, albo nieczytanych dotąd głębiej w kontekście fantastyki, bytującej w polskim literaturoznawstwie wciąż trochę na obrzeżach dyscypliny. Literatura polska dialoguje tu z obcą, utwory dziewiętnastowieczne - z dwudziestowiecznymi. Tom udowadnia, z jednej strony, wagę fantastyki jako jednego z najważniejszych języków modernizmu. Z drugiej zaś pokazuje, jak fantastyka najnowsza, dokonująca ciągle "przerabiania" motywów modernistycznych, otwiera je na dzisiejsze konsekwencje odkryć nauki i technologii.

Naturą kadru, postaci, regułą komiksowych opowieści bywa uproszczenie, wyjaskrawienie, wyrazistość stron nieuchronnego konfliktu, alegoryczność – wszystko oczywiście jakoś odnoszące się do rzeczywistości, jak w kabarecie czy w aluzyjnej science fiction. Tym samym, znów jak kabaret, pozostaje komiks formalną grą, toczoną podług określonych reguł, które, jak wszystko w sztuce, podlega zmianie, doskonaleniu, kontestacji.

Każdy komiks jest fantastyczny to zbiór tekstów legendarnego Macieja Parowskiego na temat IX Muzy. Od pierwszych esejów ambitnego publicysty, poprzez zaangażowane teksty w obronie komiksu, po wspomnienia redaktora i autora, wywiady, felietony i recenzje, w tym niepublikowane.

W oczach Parowskiego komiks to pełnoprawny przedstawiciel sztuki, ambitny i autentyczny, mieszający popkulturę z kulturą wysoką. Teksty pisane na przestrzeni lat odzwierciedlają przemiany w podejściu do komiksu w Polsce a liczne odniesienia do dzieł artystycznych powodują, iż książka jest zarówno zapisem historii, jak i zmian w kulturze ostatnich czterdziestu lat.

Maciej Parowski (1946-2019) człowiek-orkiestra: pisarz, redaktor, scenarzysta, krytyk, recenzent. Debiutował pod koniec lat 60. Drukował w „Życiu Warszawy”, „Politechniku”, „Razem” i innych pismach. Wieloletni redaktor literatury polskiej w miesięczniku „Fantastyka” i „Nowa Fantastyka”, także redaktor naczelny. Twórca kwartalnika „Czas Fantastyki”. Wybrane książki: Bez dubbingu (1978 felietony), Twarzą ku ziemi (1982 powieść), Burza (2009 powieść), Małpy Pana Boga tom 1 i 2 (2011-2013 krytyka). Na polu komiksu aktywny od początku lat 70. najpierw jako publicysta. W 1982 roku wspólnie z Jackiem Rodkiem (współscenarzysta) i Bogusławem Polchem (rysunki) stworzył Funky'ego Kovala, najlepszy polski komiks SF. Zaadaptował opowiadania o wiedźminie (również z Polchem), współpracował ponadto z Krzysztofem Gawronkiewiczem, Tomaszem Niewiadomskim i Jackiem Skrzydlewskim. Redagował magazyny „Komiks-Fantastyka” i „CDN”. Wielokrotnie nagradzany. W 2006 roku otrzymał doktorat humoris causa, czyli nagrodę im. Papcia Chmiela, rok później został nagrodzony srebrnym medalem „Gloria Artis”.

„Ja z latami zacząłem mieć poczucie misji. Misji w tym sensie, że przyszedłem, aby pewne rzeczy powiedzieć, ludzie mają tego wysłuchać, a następnie świat ma być… może nie zbawiony i poprawiony, ale jednak, że się do ogólnej poprawy świata przyczynię” – pisał Stanisław Lem. Czy tak się stało? Czy jakakolwiek literatura może posiadać aż taką moc? A może dzieło Stanisława Lema nie pomogło w naprawie świata, ale ułatwiło niektórym z nas jego odbiór?

Lem: Reaktywacja. Kongres Lemologiczny to pozycja obowiązkowa dla wszystkich fanów Stanisława Lema, wielbicieli literatury, filozofii i futurologii, ale też – a może przede wszystkim – nauki. Autorowi Solaris najbardziej bowiem zależało na byciu docenionym przez przedstawicieli nauk ścisłych, sam się za kogoś takiego uważał, określał się mianem „ducha pierwszej klasy”, którym powinni zajmować się byty mu podobne. Tylko trochę żartował. Lem: Reaktywacja. Kongres Lemologiczny to w pewnym stopniu spełnienie jego marzenia.

Książka powstała jako efekt organizowanego we Wrocławiu w 2016 Kongresu Lemologicznego. O twórczości Stanisława Lema rozmawiali przedstawiciele różnych dyscyplin – astronomowie, matematycy, informatycy, biolodzy, literaturoznawcy, językoznawcy, filozofowie oraz filmoznawcy. Ale nie tylko, bo jeden z rozdziałów książki to rozmowa autorów, których pisarstwo Lema ukształtowało – w tym ojca polskiego fantasy Andrzeja Sapkowskiego. Lem: Reaktywacja. Kongres Lemologiczny to potężna pozycja, która ukazuje wielość kontekstów, w których można analizować Stanisława Lema. To setki stron wiedzy i opinii ekspertów i miłośników. Portret autora, filozofa, futurologa i człowieka.

Koniec pisma i człowiek tracący podmiotowość w nowym dziele Jacka Dukaja.
Intelektualna podróż wokół najbardziej fascynujących zagadnień współczesnej cywilizacji – aż do jej kresu i do kresu człowieka.
Przez ostatnich kilka tysięcy lat pismo, książki i biblioteki były nośnikami i skarbnicami wiedzy. Technologia pisma stworzyła cywilizację człowieka. Myślenie pismem oznacza myślenie symbolami, ideami i kategoriami. Daje bezpośredni dostęp do wnętrza innych: ich emocji, przeżyć i poczucia „ja”. Wyniósłszy tę umiejętność na wyżyny sztuki, w istocie tworzy nasze życie duchowe.
W Po piśmie Dukaj pokazuje ludzkość u progu nowej ery. Kolejne technologie bezpośredniego transferu przeżyć– od fonografu do telewizji, internetu i virtual reality – wyprowadzają nas z domeny pisma. Stopniowo, niezauważalnie odzwyczajamy się od człowieka, jakiego znaliśmy z literatury – od podmiotowego „ja”.
„Mechanizm «wyzwalania z pisma» napędzają miliardy codziennych wyborów producentów i konsumentów kultury. Nie napiszę listu – zadzwonię. Nie przeczytam powieści – obejrzę serial. Nie wyrażę politycznego sprzeciwu w postaci artykułu – nagram filmik i wrzucę go na jutjuba. Nie spędzam nocy na lekturze poezji – gram w gry. Nie czytam autobiografii – żyję celebów na Instagramie. Nie czytam wywiadów – słucham, oglądam wywiady. Nie notuję – nagrywam. Nie opisuję – fotografuję”.
Literatura, filozofia, popkultura, neuronauka i fizyka – zaglądamy za kulisy cywilizacji i odkrywamy, że to nie człowiek posługuje się stworzonymi przez siebie narzędziami, ale to one coraz częściej posługują się człowiekiem.
Nadchodzą czasy postpiśmienne, gdy miejsce człowieka-podmiotu i jego „ja” zajmują bezpośrednio przekazywane przeżycia.
„Czy mogę powiedzieć o sobie: «jestem oglądaniem serialu», «jestem śledzeniem celebów na Instagramie»?”
Człowiek staje się maszyną do przeżywania.

Science fiction to przystępne i atrakcyjne ujęcie zagadnień związanych z gatunkiem niełatwym do zdefiniowania, określanym jako połączenie powieści, tekstu naukowego i proroctwa; podejmującym problemy nieobce literaturze zaangażowanej. Literackie i filmowe podróże w czasie i przestrzeni, Obcy i alternatywne społeczności, rozwój technologii i polityka.

*

Interdyscyplinarna seria KRÓTKIE WPROWADZENIE piórem uznanych ekspertów skupionych wokół Uniwersytetu Oksfordzkiego przybliża aktualną wiedzę na temat współczesnego świata i pomaga go zrozumieć. W atrakcyjny sposób prezentuje najważniejsze zagadnienia XXI w. - od kultury, religii, historii przez nauki przyrodnicze po technikę. To publikacje popularnonaukowe, które w formule przystępnej, dalekiej od akademickiego wykładu, prezentują wybrane kwestie.
Książki idealne zarówno jako wprowadzenie do nowych tematów, jak i uzupełnienie wiedzy o tym, co nas pasjonuje. Najnowsze fakty, analizy ekspertów, błyskotliwe interpretacje.
Opiekę merytoryczną nad polską edycją serii sprawują naukowcy z Uniwersytetu Łódzkiego: prof. Krystyna Kujawińska Courtney, prof. Ewa Gajewska, prof. Aneta Pawłowska, prof. Jerzy Gajdka, prof. Piotr Stalmaszczyk.

Unikatowy wgląd w umysł jednego z najwybitniejszych twórców fantastyki, który pozwala lepiej zrozumieć twórczość autora Władcy Pierścieni

Książka zabiera czytelnika w podróż przez całą pierwszą połowę XX wieku, od I wojny światowej do późniejszych dziesięcioleci, ukazując obraz wielkiego pisarza daleki od utrwalonych o nim stereotypów jako autorze, który uciekając od współczesności, schronił się w świecie swojej wyobraźni, czy przedstawiających Tolkiena jako znużonego światem, odizolowanego w uniwersyteckim świecie naukowca.

J.R.R. Tolkien, twórca bajecznego Śródziemia, przedstawionego w arcydziełach Hobbit, Władca Pierścieni i Silmarillion, był jednym z najwytrwalszych korespondentów w XX wieku. Pisał do swoich wydawców, rodziny, przyjaciół (m.in. do C.S. Lewisa, W.H. Audena i Naomi Mitchison) oraz do miłośników swych książek. Listy przedstawiają fascynujący portret Tolkiena jako gawędziarza, uczonego, katolika, ojca i uważnego obserwatora otaczającego go świata. Rzucają także wiele światła na jego geniusz twórczy oraz wielki plan stworzenia całego nowego świata - Śródziemia.

Polityczność tekstów fantastycznonaukowych, związana z ich polemicznym wobec zastanej rzeczywistości charakterem i umożliwianym przez motywy fantastyczne obnażaniem nierówności społecznych jako mających podstawy arbitralne, poddawana jest rekuperacji przez cały czas. Co jednak zadziwiające, choć działalność fanów też może przybierać charakter polityczny i subwersywny, bardzo często to właśnie ona okazuje się czynnikiem sprzyjającym rekuperacji.

Przedmiotem moich badań będą odbiór tekstu utopijnego i długofalowy wpływ, jaki na tekst wywiera fakt, że staje się on obiektem fanostwa.

Wizjoner, redaktor, bojownik o kulturę. Maciej Parowski był w Polsce jednym z pierwszych znawców kultury popularnej, który już pół wieku temu bronił fantastycznej literatury, komiksu i kina.

To on był akuszerem cyklu o wiedźminie Geralcie Andrzeja Sapkowskiego. To on skontaktował ze sobą Jacka Dukaja i Tomka Bagińskiego, wskutek czego powstała nominowana do Oscara animowana Katedra. To on, jako redaktor kultowej „Fantastyki” i „Nowej Fantastyki”, wychowywał całe pokolenia kolejnych twórców i czytelników.

Wasz cyrk, moje małpy. Chronologiczny alfabet moich autorów to dwutomowy, okraszony licznymi zdjęciami zbiór esejów i rozmów traktujących o stanie gatunku, a przede wszystkim blisko dwieście portretów krytycznych i anegdot o twórcach, którzy w latach 1982–2012 zmieniali oblicze polskiej fantastyki.

„Jacek Dukaj i Krzysztof Bartnicki należą do tych poszukiwaczy czy kabalistów literatury, którzy zaczynali w „NF”, a potem wędrowali poza dostępne mi horyzonty. Poznaję się na ich literackich pierwocinach, zdobywam sympatię, nawet wdzięczność, potem wpadam w panikę, bo nie nadążam, a oni odruchowo dalej traktują mnie jak swego. Jestem niczym kwoka, której los pozwolił wysiedzieć łabędzie jaja, a która teraz wędruje nieszczęsna brzegiem jeziora pełna zgryzoty i zachwytu nad tym, co wyprawia jej przybrane potomstwo na przestworze wód”.
Maciej Parowski

Wizjoner, redaktor, bojownik o kulturę. Maciej Parowski był w Polsce jednym z pierwszych znawców kultury popularnej, który już pół wieku temu bronił fantastycznej literatury, komiksu i kina.

To on był akuszerem cyklu o wiedźminie Geralcie Andrzeja Sapkowskiego. To on skontaktował ze sobą Jacka Dukaja i Tomka Bagińskiego, wskutek czego powstała nominowana do Oscara animowana Katedra. To on, jako redaktor kultowej „Fantastyki” i „Nowej Fantastyki”, wychowywał całe pokolenia kolejnych twórców i czytelników.

Wasz cyrk, moje małpy. Chronologiczny alfabet moich autorów to dwutomowy, okraszony licznymi zdjęciami zbiór esejów i rozmów traktujących o stanie gatunku, a przede wszystkim blisko dwieście portretów krytycznych i anegdot o twórcach, którzy w latach 1982–2012 zmieniali oblicze polskiej fantastyki.

„Jacek Dukaj i Krzysztof Bartnicki należą do tych poszukiwaczy czy kabalistów literatury, którzy zaczynali w „NF”, a potem wędrowali poza dostępne mi horyzonty. Poznaję się na ich literackich pierwocinach, zdobywam sympatię, nawet wdzięczność, potem wpadam w panikę, bo nie nadążam, a oni odruchowo dalej traktują mnie jak swego. Jestem niczym kwoka, której los pozwolił wysiedzieć łabędzie jaja, a która teraz wędruje nieszczęsna brzegiem jeziora pełna zgryzoty i zachwytu nad tym, co wyprawia jej przybrane potomstwo na przestworze wód”.
Maciej Parowski