Krytyka

Wznowienie, znacznie rozszerzone, wyśmienitej monografii najłynniejszych rosyjskich autorów fantastyki - Arkadija i Borysa Strugackich. Praca Wojciecha Kajtocha doczekała się przekładów w Rosji i licznych krytycznych omówień.

Niniejsze wydanie poszerzono o fragmenty, które nie znalazły się w pierwszym wydaniu, o omówienia krytyczne (w tym Borysa Strugackiego) i recepcję w Rosji, poszerzono też bibliografię, jako że od pierwszego wydania minęło już ponad 20 lat. Książka nie tylko doskonale przedstawia drogę twórczą braci, omawia ich powieści i opowiadania, ale także umieszcza ich w kontekście życia literackiego Związku Radzieckiego, dysput o roli fantastyki, pokazuje też liczne perypetie braci Strugackich z cenzorami i krytyką komunistyczną.

Wydanie zilustrowano unikatowymi zdjęciami.

Świat oczami Lema
Nauka, literatura i wizje przyszłości, z których wiele stało się rzeczywistością

Diabeł i arcydzieło to tom, który zawiera m.in. nieznane dotąd teksty Stanisława Lema i ujawnia nie tylko jego literacki geniusz, ale i profetyczny potencjał.

Pełne erudycji wywody, swobodne żonglowanie wiedzą z najróżniejszych dziedzin oraz wyjątkowe poczucie humoru autora urzekną zarówno koneserów jego twórczości, jak i tych, którzy dopiero rozpoczynają swoją przygodę z Lemem. Mimo upływu lat rozważania krakowskiego pisarza nadal inspirują i posiadają nie mniejszą energię niż książki najpoczytniejszych współczesnych historyków i myślicieli, którzy starają się opisać możliwe drogi rozwoju ludzkości.

Dzięki tej książce czytelnik dowie się, jak Lem rozumiał erozję kultury, dlaczego uważał, że nie można skopiować ludzkiego umysłu i jakie zastosowania widział dla matematyki jako nauki.

Stanisław Lem jako krytyk literacki… nigdy nienapisanych książek!

Nowe wydanie jednego z najważniejszych dzieł publicystycznych wybitnego myśliciela i twórcy literatury science fiction

Przeczytać książkę i napisać jej recenzję, nic trudnego. A co, gdyby stworzyć analizę książki, która nigdy nie powstała? Podjął się tego Stanisław Lem, dając kolejny dowód, jak nietypowymi drogami wędrowały jego myśli.

Doskonała próżnia to zbiór mistrzowskich tekstów, w których krakowski pisarz z niezwykłą erudycją, głęboką refleksją ontologiczną, a także ironią (a jakże!) pisze o fikcyjnych tekstach, próbując skomentować i uporządkować współczesne zdarzenia. Recenzja to tylko pretekst do zagłębienia się w rozważania filozoficzne, które nurtowały Lema przez całe życie.

„Pisanie powieści to forma utraty swobód twórczych. (...) Z kolei recenzowanie książek to katorga jesz-cze mniej szlachetna. O pisarzu da się przynajmniej powiedzieć, że sam siebie zniewolił — obranym tematem. Krytyk jest w gorszym położeniu: jak katorżnik do swych taczek, tak do dzieła omawianego przykuty jest recenzent. Pisarz traci wolność we własnej, krytyk — w cudzej książce. (…) Literatura opowiadała nam dotąd o fikcyjnych postaciach. My pójdziemy dalej: będziemy opisywali fikcyjne książki. Oto szansa odzyskania swobód twórczych, a jednocześnie zaślubiny dwóch sprzecznych duchów — beletrysty i krytyka“. (fragment książki)

Co z tych zaślubin wynikło? Lem w najlepszej możliwej formie – błyskotliwy, głęboki, zaskakujący i bardzo zabawny.

Wiele ważnych dla fantastyki postaci zniknęło z niej w ostatnich latach, w kraju i za granicą. „Matka paranoja” reaguje na ich nieobecność, prezentując sylwetki, dokonania, omówienia utworów. Polecamy zwłaszcza rozmowy z Lechem Jęczmykiem, przeprowadzone w ostatnich miesiącach jego życia.

Na naszych oczach kończy się pewna epoka – co będzie dalej?

Atrakcją książki są teksty o wariantach końca świata, o piewcy paranoi Kurcie Vonnegucie, autorze „Drogi” Cormacu McCarthym, wynalazkach Stanisława Lema. Analiza podobieństw pomiędzy filmem „Matrix” a twórczością Adama Wiśniewskiego-Snerga ma w podtekście domniemany plagiat ze strony amerykańskich reżyserów. Czytelnik znajdzie także ostatnie Piąte Piwa oraz wywiady o cywilizacji i fantastyce udzielone przez Marka Oramusa w ciągu 30 lat.

Do opisu zjawisk teraźniejszych i przyszłych paranoja nadaje się wyśmienicie. Choć w paranoi ciężko się żyje, odwdzięcza się ona wytwarzaniem zdarzeń i sytuacji niekonwencjonalnych, które dla smakoszy warte są wszystkich pieniędzy.

(z przedmowy)

Nikt tak nie pisze o fantastyce jak Marek Oramus.

(pewien fan w przypływie entuzjazmu)

 SPIS TREŚCI

Przedmowa 

Wędrujący ciemną doliną 

Życie na różnych planetach 

Ci, którzy brną przez pole minowe  

Królowa Ekumeny  .

W krainie strąconych aniołów   .

Wędrujący ciemną doliną   

Dzieje jednego fantasty  

Nowe mapy piekła   

Świat według Snerga   

Nekrologi  

Dwa końce świata  

Dwa końce świata   

Postnuklearna idylla  

Matka paranoja   

Mroźne powietrze wolności   

Arka Otcetena   

O podobieństwach i zbieżnościach...   

Horror w bewatronie   

Mortalistyka, czyli życie pośmiertne nieboszczyków   

Demon von Neumanna 

Do pracy by się szło  

Demon von Neumanna   

Gry wojenne   

Nowe szaty wojny   

Co będzie z Polską?   

O czym mówią zwierzęta  

Stygmaty potworności  

Ostatnie Piąte Piwa  

QF, czyli Quantum Fiction  

Plac zabaw szatana  

Pierścień Warszawa   

Stany wewnętrzne  

Zmrocza przed wzroczami   

Korupcja i upadek Neuta z blokowiska   

Prosty homo sapiens   

Wariat wśród obłąkanych  

Sequele i prequele  

W piekle jeszcze weselej  

Dobrze, ale nie beznadziejnie  

Nad jaką katastrofą pracujemy?  

Tani arystokratyzm   

Ten Sylwester miał być na Księżycu  

Cóż po świecie bez tygrysa?   

Wróciłbym do młodych lat   

Plugawy kwiat fantastyki   

Żyję tak jak umiem  

Bat nad tyłkiem   

Błazeńskie podrygi władzy   

Lepiej żeby diabeł zastał mnie przy robocie   

Mięso i buty dla wszystkich  

W piekle jeszcze weselej  

Wszechświat jest bogaty w formę, a i w treść niebiedny  

Po prostu woziłem książki  

Wirus superstar  

My z niego wszyscy  

Fantastyka i futurologia  

Aneks  

Jaka piękna XIX-wieczna redakcja  

Kalendarz Lemowski 2094  

Skorowidz nazwisk  

Słynna książka non-fiction Stanisława Lema – niezmiennie pobudzająca do krytycznego myślenia o otaczającej nas rzeczywistości i technologii.

Okamgnienie wydane po raz pierwszy w 2000 roku, po wielu latach milczenia pisarza, okazuje się lekturą niezwykle inspirującą. Diagnoza, jaką autor postawił na początku XXI wieku, zdumiewa swoją trafnością. Klasyk literatury fantastycznej „schodzi na ziemię“ i rozlicza się z pop-naukowym postrzeganiem technologii i rozwoju ludzkości.

„Ogarnięcie, chociażby silnie streszczające, stanu naszej współczesnej wiedzy nie jest już na siły jednego człowieka“. (fragment książki)

Stanisław Lem rozprawia się w Okamgnieniu z własnymi hipotezami na temat rozwoju ludzkości i dawnymi złudzeniami co do możliwości nauki. Robi to wyjątkowo surowo, widząc we współczesnej kulturze masowej przede wszystkim niekompetencję i ignorancję. Sensacyjne doniesienia prasowe, pseudonaukowe publikacje i rosnąca komercjalizacja dokonująca się na styku nauki i mediów stwarzają w efekcie fałszywy obraz rzeczywistości – pełen uproszczeń i przekłamań. Tymczasem Lem swoimi tekstami stara się przywrócić właściwe proporcje hurraoptymistycznym zapowiedziom dotyczącym nieograniczonych możliwości postępu w dziedzinie medycyny, inżynierii genetycznej, astrofizyki, a także ewolucyjnego i technologicznego samodoskonalenia człowieka. Pozostaje mistrzem ciętego słowa i lapidarności formy, podając jak na tacy wiedzę i wątpliwości, które po ćwierćwieczu nadal brzmią wyjątkowo aktualnie.

Mózg jest jak piec – żeby zaczął dobrze buzować, trzeba sypać opał. Podtrzymywać płomień. W moim piecu przez całą młodość tlił się zawilgły torf. Ale dmuchałem na niego z całej siły."
Tym razem nie będzie przygód Jakuba Wędrowycza, ale dowiecie się wiele o śladach przeszłości pozostawionych w wojsławickiej szopie.
Zamiast kolejnej zagadki dla Roberta Storma będzie wspomnienia Michaela Jacksona na warszawskim Kole.
Doktor Skórzewski będzie musiał ustąpić miejsca opowieści o Muminku, który poszedł do pracy w fabryce luster.
W tej książce znajdziecie wspomnienia o szarości komuny, snach, które przyniosły nowe pomysły, mapach, które nie wyglądają jak mapy. Słowem - znajdziecie tu wszystko, co kiedykolwiek chcieliście wiedzieć o Andrzeju Pilipiuku, ale nie wiedzieliście jak zapytać.

Książka jest wyjątkowym zbiorem ironicznych i bezlitosnych felietonów autorstwa Stanisława Lema, publikowanych w ,,Tygodniku Powszechnym“ w latach 2005–2006.

Słynny pisarz, dzieląc się z czytelnikami swoimi opiniami, poglądami i obserwacjami, nie oszczędzał w felietonach nikogo: ani polityków, ani tak zwanych opiniotwórczych środowisk.

Rasa drapieżców to nie tylko ostatnie teksty światowej sławy pisarza i filozofa, ale dowód niebywałej inteligencji, ironii i poczucia humoru w sposobie opisywania współczesnych zdarzeń, które nieuchronnie zmierzają do chaosu.

„Świat znajduje się w sytuacji, którą już tu opisywałem za pomocą pewnego modelu: okrągły bochen chleba, na nim kulka. Nie wiemy, w którą stronę potoczy się ona z tej wypukłości, wiemy jednak, że kiedy już zacznie się toczyć, będzie przyspieszała“.

W pracach Katocha najbardziej imponuje mi to, że bada on problem bardzo skrupulatnie, nie poprzestając na powierzchownym spojrzeniu. Nie zauważyłem też u niego powszechnego grzechu literaturoznawców, polegającego na przystosowywaniu przez badacza faktów do postawionej hipotezy, a jeśli coś nie mieści się w ramach wstępnego jej szkicu – jest ignorowane. Kajtocha przede wszystkim interesuje to, jak uwzględnić możliwie wszystkie szczegóły i jak bardzo pojemna wizja  przy tej okazji powstanie.  

Kajtoch spokojnie reaguje na krytykę, a jeśli zastrzeżenia wydają mu się istotne, zawsze jest gotów ponownie rozważyć swoje poglądy, gdyż najważniejsze są dla niego faktyczne dane.

Władimir Borisow

Ze wstępu do „Solaris – Saraksz…”.

Wojciech Kajtoch (ur. 1957) jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, literaturoznawcą, prasoznawcą, językoznawcą, poetą i krytykiem literackim. Na jego dorobek składa się 25 książek i broszur oraz ponad trzysta prasowych publikacji. O fantastyce wydał m.in.: „Bracia Strugaccy (zarys twórczości)” - 1993 (tłum na rosyjski: 2003, 2004, 2008); „Wstęp do «Przenicowanego świata» Arkadija i Borisa Strugackich” - 1994; „Szkice o fantastyce” - 2015; „Bracia Strugaccy. Wydanie drugie, uzupełnione” -  2016; „Osiem szkiców o dziełach kultury popularnej, dawnych i współczesnych” – 2019; „Solâris - Sarakš, Krakov – Moskva.  Stat’i i očerki o fantastike i na drugie temy” – 2020. Tłumaczony także na angielski, bułgarski, francuski, niemiecki i serbski.

Zawartość:

Wstęp

Lem i inni

*Pierwsze starcie z Nieznanym (na marginesie „Człowieka z Marsa”)

*Wstęp do „Solaris”

*Prolegomena do „Dyktand”

*O „Wizji lokalnej”

*Dwa typy Lemowych wróżb

***

*O Apokryfie Agłai czyli postmodernistyczna powieść w oczach szkolnego polonisty

*Cztery razy Orbitowski

*Nasza i moja przyszłość w Europie (na marginesie „PL+50”)

*Jerzego Bronisława Brauna podróż na Księżyc

Strugaccy

*Strugaccy a historia współczesności

*Opowieść o „Przenicowanym świecie”

*Jeszcze o „Kulawym losie”

*Tajemnicze „Szczegóły życia Nikity Woroncowa” S. Jarosławcewa (Arkadija Strugackiego)

*Czort wcielony made in ZSRR.  O "Diable miedzy ludźmi" S. Jarosławcewa

*Notatka z rozmowy z Arkadijem Strugackim w dniu 7.05.1987

*Z moich strugackianów

*Parę słów o Borisie Strugackim

Tradycje i konteksty

*Utopia i ciało (o trzech powieściach z lat pięćdziesiątych XX stulecia)

*O tajemniczości symbolicznej w opowiadaniach

*Czy jeszcze można coś dodać? Próba uzupełniającej analizy „Rodziny wilkołaka” („Siemji wurdałaka”)

Aleksieja K. Tołstoja i jej przekładu pióra René Śliwowskiego

*Czy filmy o zombi mogą nas czegoś nauczyć?

*Tytus naukowcem albo czy Papcio Chmiel zajmował się naukową fantastyką?

*Rosjanin godny swych przodków

Nota edytorska

Opowieść o lwowskim dzieciństwie, wojennej młodości, początkach pisarskiej drogi i pierwszych podróżach Stanisława Lema, zilustrowana fotografiami z archiwum rodzinnego, przechodzi niepostrzeżenie w refleksję o świecie schyłku minionego wieku, o szansach i zagrożeniach, o błędnych drogach kultury, o problemach Polski i przyszłości całego naszego globu.
W bezpośredniej, skrzącej się dowcipem, ale też momentami „ostrej” rozmowie Stanisława Lema z Tomaszem Fiałkowskim znalazły odbicie współczesne lęki i nadzieje, etyczne i polityczne spory. Wszystko to postrzegamy przez pryzmat biografii pisarza, myśliciela i wizjonera, który przemawia do nas na nowo, w pierwszą rocznicę swojej śmierci.

Unikatowy wgląd w umysł jednego z najwybitniejszych twórców fantastyki, który pozwala lepiej zrozumieć twórczość autora Władcy Pierścieni

Książka zabiera czytelnika w podróż przez całą pierwszą połowę XX wieku, od I wojny światowej do późniejszych dziesięcioleci, ukazując obraz wielkiego pisarza daleki od utrwalonych o nim stereotypów jako autorze, który uciekając od współczesności, schronił się w świecie swojej wyobraźni, czy przedstawiających Tolkiena jako znużonego światem, odizolowanego w uniwersyteckim świecie naukowca.

J.R.R. Tolkien, twórca bajecznego Śródziemia, przedstawionego w arcydziełach Hobbit, Władca Pierścieni i Silmarillion, był jednym z najwytrwalszych korespondentów w XX wieku. Pisał do swoich wydawców, rodziny, przyjaciół (m.in. do C.S. Lewisa, W.H. Audena i Naomi Mitchison) oraz do miłośników swych książek. Listy przedstawiają fascynujący portret Tolkiena jako gawędziarza, uczonego, katolika, ojca i uważnego obserwatora otaczającego go świata. Rzucają także wiele światła na jego geniusz twórczy oraz wielki plan stworzenia całego nowego świata - Śródziemia.

1381 myśli z najważniejszych tekstów Stanisława Lema w jednym tomie. Uzupełnione o rysunki autora!

Cięte i błyskotliwe. Mniej lub bardziej znane. Przepełnione gorzką ironią, ale też głęboką troską o człowieczeństwo. Wybrane z powieści, esejów i tekstów publicystycznych, opublikowanych w ciągu całego życia pisarza. Oto kosmos twórczości Stanisława Lema skupiony w 1381 cytatach i myślach, uporządkowanych tematycznie. Są jak echa jego najważniejszych dzieł, które dziś donośnie wybrzmiewają satyrą, przepowiednią oraz ostrzeżeniem przed… nami samymi.

W strachu przed antymaterią to znakomita lektura dla miłośników i znawców twórczości autora Solaris. To także książka dla wszystkich, którzy chcą rozpocząć swoją przygodę z Lemem – cytaty będą świetnym wprowadzeniem w dzieła najważniejszego polskiego twórcy science fiction. Poza nimi to także zbiór rysunków pisarza, również tych mniej znanych!

Wyboru, a także uporządkowania i skomentowania cytatów dokonał Wiktor Jaźniewicz, wieloletni tłumacz Stanisława Lema na język rosyjski. Autor jego rosyjskojęzycznej biografii, artykułów oraz podobnych zbiorów w innych językach.

Książka w serii Krytycy o fantastyce. Do kupienia wyłącznie na Solarisnet.pl

Zabawy słowne, gry językowe, humor sytuacyjny, ale i zafrasowanie nad losem utopionej w komunizmie ojczyzny to główne walory tej książki. „Człowiek idzie z dymem” pokazuje, skąd wziął się Marek Oramus, który w latach 80. stał się jednym z najważniejszych autorów polskiej fantastyki.