Krytyka

Wznowienie, znacznie rozszerzone, wyśmienitej monografii najłynniejszych rosyjskich autorów fantastyki - Arkadija i Borysa Strugackich. Praca Wojciecha Kajtocha doczekała się przekładów w Rosji i licznych krytycznych omówień.

Niniejsze wydanie poszerzono o fragmenty, które nie znalazły się w pierwszym wydaniu, o omówienia krytyczne (w tym Borysa Strugackiego) i recepcję w Rosji, poszerzono też bibliografię, jako że od pierwszego wydania minęło już ponad 20 lat. Książka nie tylko doskonale przedstawia drogę twórczą braci, omawia ich powieści i opowiadania, ale także umieszcza ich w kontekście życia literackiego Związku Radzieckiego, dysput o roli fantastyki, pokazuje też liczne perypetie braci Strugackich z cenzorami i krytyką komunistyczną.

Wydanie zilustrowano unikatowymi zdjęciami.

Pierwsze polskie wydanie tomu esejów Itala Calvina, które po jego śmierci zebrała i ułożyła żona, zawiera trzydzieści pięć esejów poświęconych pisarzom ??- od Homera po Queneau ? którzy w różnym stopniu i z rozmaitych powodów byli dla Calvina ważni lub wzbudzali jego podziw. ?Lubię przede wszystkim Stendhala, bo tylko u niego jednostkowe napięcie moralne, napięcie historyczne, pęd życia są jednym i tym samym [?]. Lubię Puszkina za jego przejrzystość, ironię i powagę. Lubię Hemingwaya, bo jest [?] wolą szczęścia, smutkiem. Lubię Stevensona, bo mam wrażenie, że lata. Lubię Czechowa, bo nie zmierza tam, dokąd zmierza. Lubię Conrada, bo żegluje po otchłani i nie tonie. Lubię Tołstoja, bo czasem wydaje mi się, że jestem bliski zrozumienia, jak on to robi, a jednak nic z tego. [?] Lubię Gogola, bo zniekształca z precyzją, przewrotnością i umiarem. Lubię Dostojewskiego, bo zniekształca konsekwentnie, z pasją i bez umiaru. Lubię Balzaka, bo jest wizjonerski. Lubię Kafkę, bo jest realistą. [?] Lubię Sveva, bo trzeba się będzie zestarzeć. Lubię??

W pracach Katocha najbardziej imponuje mi to, że bada on problem bardzo skrupulatnie, nie poprzestając na powierzchownym spojrzeniu. Nie zauważyłem też u niego powszechnego grzechu literaturoznawców, polegającego na przystosowywaniu przez badacza faktów do postawionej hipotezy, a jeśli coś nie mieści się w ramach wstępnego jej szkicu – jest ignorowane. Kajtocha przede wszystkim interesuje to, jak uwzględnić możliwie wszystkie szczegóły i jak bardzo pojemna wizja  przy tej okazji powstanie.  

Kajtoch spokojnie reaguje na krytykę, a jeśli zastrzeżenia wydają mu się istotne, zawsze jest gotów ponownie rozważyć swoje poglądy, gdyż najważniejsze są dla niego faktyczne dane.

Władimir Borisow

Ze wstępu do „Solaris – Saraksz…”.

Wojciech Kajtoch (ur. 1957) jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, literaturoznawcą, prasoznawcą, językoznawcą, poetą i krytykiem literackim. Na jego dorobek składa się 25 książek i broszur oraz ponad trzysta prasowych publikacji. O fantastyce wydał m.in.: „Bracia Strugaccy (zarys twórczości)” - 1993 (tłum na rosyjski: 2003, 2004, 2008); „Wstęp do «Przenicowanego świata» Arkadija i Borisa Strugackich” - 1994; „Szkice o fantastyce” - 2015; „Bracia Strugaccy. Wydanie drugie, uzupełnione” -  2016; „Osiem szkiców o dziełach kultury popularnej, dawnych i współczesnych” – 2019; „Solâris - Sarakš, Krakov – Moskva.  Stat’i i očerki o fantastike i na drugie temy” – 2020. Tłumaczony także na angielski, bułgarski, francuski, niemiecki i serbski.

Zawartość:

Wstęp

Lem i inni

*Pierwsze starcie z Nieznanym (na marginesie „Człowieka z Marsa”)

*Wstęp do „Solaris”

*Prolegomena do „Dyktand”

*O „Wizji lokalnej”

*Dwa typy Lemowych wróżb

***

*O Apokryfie Agłai czyli postmodernistyczna powieść w oczach szkolnego polonisty

*Cztery razy Orbitowski

*Nasza i moja przyszłość w Europie (na marginesie „PL+50”)

*Jerzego Bronisława Brauna podróż na Księżyc

Strugaccy

*Strugaccy a historia współczesności

*Opowieść o „Przenicowanym świecie”

*Jeszcze o „Kulawym losie”

*Tajemnicze „Szczegóły życia Nikity Woroncowa” S. Jarosławcewa (Arkadija Strugackiego)

*Czort wcielony made in ZSRR.  O "Diable miedzy ludźmi" S. Jarosławcewa

*Notatka z rozmowy z Arkadijem Strugackim w dniu 7.05.1987

*Z moich strugackianów

*Parę słów o Borisie Strugackim

Tradycje i konteksty

*Utopia i ciało (o trzech powieściach z lat pięćdziesiątych XX stulecia)

*O tajemniczości symbolicznej w opowiadaniach

*Czy jeszcze można coś dodać? Próba uzupełniającej analizy „Rodziny wilkołaka” („Siemji wurdałaka”)

Aleksieja K. Tołstoja i jej przekładu pióra René Śliwowskiego

*Czy filmy o zombi mogą nas czegoś nauczyć?

*Tytus naukowcem albo czy Papcio Chmiel zajmował się naukową fantastyką?

*Rosjanin godny swych przodków

Nota edytorska

Jacek Yerka jest cenionym malarzem i ilustratorem, a jego prace są znane ze swojego unikalnego stylu, w którym łączy surrealistyczne kompozycje z detalicznym realizmem, a powszechnie określanego jako „realizm fantastyczny“. Obrazy Jacka Yerki często przedstawiają fantastyczne krajobrazy, surrealistyczne sceny i zaskakujące kompozycje. Artysta zdobył uznanie zarówno w Polsce, jak i za granicą. Jego dzieła są często wystawiane na światowych wystawach sztuki, a ilustracje zdobią okładki książek wielu autorów. Jego prace są pełne symboliki, detali i odwołań do baśni, mitologii oraz surrealistycznych marzeń

Czternasta książka w serii "Krytycy o fantastyce" zbiera teksty okołofantastyczne Lecha Jęczmyka - redaktora, tłumacza i wydawcę. Są tu felietony, wstępy do antologii, posłowia do książek. Do książki weszła także wybrana przez Autora i redaktora książki, Marka Oramusa, publicystyka z poprzednich książek Lecha Jęczmyka. Autor ze swadą i wielkim znawstwem opowiada o Dicku, Strugackich, Le Guin i innych wielkich pisarzach science fiction. Ostatni dział to rozmowy z Autorem.

Fantastyka naukowa to kawał mojego życia, ale nie całe życie. Zająłem się nią dość późno i to jako rzemieślnik od książki, nigdy nie będąc członkiem ruchu fanów – ja im dostarczałem materiał do czytania. Zacząłem zauważać ten gatunek literatury będąc kierownikiem redakcji literatur słowiańskich w „Iskrach”. Wydałem pierwsze w Polsce książki Okudżawy, Aksionowa, Wojnowicza (same czysto rosyjskie nazwiska, prawda?), czy wspaniałego od pierwszego tomu Czecha Hrabala. Odkryłem też dla siebie i czytelników radziecką fantastykę. Iwan Jefremow, znakomici Strugaccy, czy Kir Bułyczow.

Tak się złożyło, że mój amerykański przyjaciel, późniejszy szef wydawnictwa „Media-Rodzina”, zasypywał mnie amerykańską SF. Nagle okazało się, że jestem najlepiej w Polsce poinformowanym facetem w tej dziedzinie. Przełożyłem „Paragraf 22” i parę powieści Vonneguta oraz zacząłem wydawać almanach „Kroki w nieznane”, łączący opowiadania i artykuły popularno-naukowe z różnych krajów (nawet japońskie). Pierwszy tom pozwolono mi wydać w nakładzie 10 tys. egzemplarzy, następne już miały po 30 tys. Wyrzucony z „Iskier” rozkręciłem fantastykę w „Czytelniku”, gdzie wychodziły m. in. zbiory „Rakietowe szlaki”. Wyrzucony z „Czytelnika”, wylądowałem w „Fantastyce”, gdzie prowadziłem dział zagraniczny. Wyrzucony z „Nowej Fantastyki” przez M. Makowskiego i A. Nakoniecznika spędziłem w nowej rzeczywistości kilka lat jako bezrobotny (bezzasiłkowy), żeby zakończyć burzliwą karierę jako nauczyciel języka angielskiego w szkole średniej.

Uważam, że bardzo trudno jest napisać wybitną powieść science fiction, natomiast genialnych opowiadań jest cała masa i miałem szczęście wiele z nich tłumaczyć i jeszcze więcej wydać. I czego tu jeszcze chcieć. Pozdrowienia

 Lech Jęczmyk urodził się w 1936 roku w Bydgoszczy, od 1939 mieszka w Warszawie. Z wykształcenia jest filologiem rosyjskim. Publikował m. in. w „Nowej Fantastyce, „Frondzie”, „Rzeczpospolitej”; był (krótko) kierownikiem działu publicystyki w telewizji publicznej. Tłumaczył książki Vonneguta, Hellera, Dicka i Le Guin. Wydał dotąd trzy zbiory esejów: „Trzy końce historii, czyli Nowe Średniowiecze” (2006), „Dlaczego toniemy, czyli jeszcze nowsze Średniowiecze” (2011) i „Nowe Średniowiecze, Felietony zebrane” (2013) oraz autobiograficzne „Światło i dźwięk”. W 2011 roku otrzymał Nagrodę Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich – Laur SDP za całokształt twórczości, „za to, że widzi to, co skryte”.

Spis treści:

Genialny  dziwak  z Kalifornii
Genialny dziwak z Kalifornii 
Znikająca rzeczywistość, czyli inwigilacja matką niepewności 
Incal, czyli drobina światła w Mroku  
Przeczucie Boga. Vonnegut i Dick 
Zdrowy małż nie rodzi perły 
Imperium nie upadło 
Teorie Philipa Dicka 
Philipa Dicka wyprawa po prawdę
Rzeczy i ludzie Philipa Dicka 
Czy Dick słyszał głosy? 
Dobra Nowina czy „zła wycieczka”?  
Czy wszyscy jesteśmy ludźmi, czy też niektórzy z nas są wyposażonymi w odruchy maszynami?  
Zdanie odrębne 

Rzeźbiarze  chmur
Antytotalitarne herezje braci Strugackich 
Fenomen Strugackich – spojrzenie z innej planety  
Niech panu Bóg błogosławi, panie Vonnegut
Życie jako okręt oglądany od spodu
Rzeźbiarze chmur 
Lewa ręka Ursuli
Raport z oblężonego miasta
Ostatnia nadzieja Ziemian
Trupy w szafach 
Surrealista w science fiction 
Złoty wiek i później
„Kroki” odhibernowane

Koniec świata od tyłu
Przygody z filmem  
Koniec świata od tyłu 
Gdyby Hitler zwyciężył 
Historyczne gdybanie 
Quo vadis, gladiatorze?  
Odrodzony mit  
SF i polityka
Sheldrake
Czasoprzestrzeń w ujęciu potocznym i naukowym

Oglądając się na minione pół wieku
Polski głos Vonneguta – rozmowa Krzysztofa Głucha 
To oni mieli kłopot ze mną, nie ja z nimi – rozm Rafała Ziemkiewicza
Herezja sprzed 70 lat stała się banałem – rozmowa Macieja Wojtkowiaka
Tonie tylko cywilizacja zachodnia - rozmowa Wojtka Sedeńki 
Oglądając się na minione pół wieku